Κλύσμα και ...Παιδεία

 
«Κλύσμα και αφαίμαξις κι' ένα καλό καθαρτικό» είναι η στερεότυπη και πάντοτε επιτυχημένη απάντηση που δίνει ο υποψήφιος γιατρός στα ερωτήματα των διδακτόρων της Ιατρικής κατά τις εισαγωγικές του εξετάσεις στο θεατρικό έργο του Μολιέρου «Ο κατά φαντασίαν ασθενής». «Το πρόβλημα είναι η παιδεία» είναι η στερεότυπη πλέον απάντηση που δίνουν αρμόδιοι και αναρμόδιοι, εξουσιάζοντες και εξουσιαζόμενοι, γραμματισμένοι κι αγράμματοι σε κάθε συζήτηση που προσπαθεί να εμβαθύνει στα αίτια των παθών και των παθημάτων του δικού μας πάσχοντα που δεν είναι άλλος από την ίδια την ελληνική κοινωνία. Η χώρα μπορεί στην φαντασία της αντί να ασθενεί να παθαίνει ...ανάπτυξη, όμως στην ζοφερή πραγματικότητα της εμφανίζει σωρεία συμπτωμάτων, ασθενειών και συνδρόμων. 
 
Είναι σε μεγάλο βαθμό αλήθεια ό,τι αυτά τα συμπτώματα, οι ασθένειες και τα σύνδρομα θα μπορούσαν να θεραπευτούν αν η Παιδεία μας ήταν ανάλογη της ιστορίας μας, του πολιτισμού μας και πολύ περισσότερο των περιστάσεων. Ωστόσο αυτό που κάνει την στερεότυπη συνταγογράφηση «Παιδείας» να μοιάζει - τουλάχιστον στην ειρωνεία - με το «κλύσμα» του Μολιέρου δεν είναι η αναντιστοιχία της θεραπείας με τις παθήσεις που χαρακτηρίζει το θεατρικό έργο αλλά η σχεδόν ανύπαρκτη πρόθεση των «γιατρών» της δικής μας πραγματικότητας να χορηγήσουν στον ασθενή το φάρμακο που επικαλούνται. Είναι πραγματικά ειρωνεία, όταν η οικονομική, πολιτική και πνευματική ελίτ αυτής της χώρας που ευθύνεται άμεσα και σχεδόν απόλυτα για το επίπεδο παιδείας και εκπαίδευσης που διαθέτουμε εμφανίζεται από τηλεοπτικού άμβωνος να συνταγογραφεί περισσότερη παιδεία μαζί με το «κλύσμα και την αφαίμαξη» της λιτότητας. 
 
Το ειρωνικό του πράγματος δεν έγκειται μόνο στο γεγονός ότι Παιδεία συστήνουν ακριβώς αυτοί που είτε συνυπογράφουν πολιτικά είτε επικυρώνουν και υποστηρίζουν ιδεολογικά είτε ανέχονται σιωπηλά και συνενοχικά την διάλυση της δημόσιας δωρεάν παιδείας και εκπαίδευσης στην χώρα μας. Η τραγική ειρωνεία βρίσκεται στην αυταπόδεικτη αλήθεια ότι καμία εξουσία, καμία ελίτ και σχεδόν καμία πολιτική δύναμη δεν είναι ποτέ διατεθειμένη να προσφέρει την Παιδεία που χρειάζεται η ελληνική κοινωνία για να βγει από την μίζερη κατάσταση στη οποία βρίσκεται από την σύσταση του Νέου Ελληνικού Κράτους μέχρι και σήμερα. Και είναι αυταπόδεικτη αλήθεια αυτή η απροθυμία γιατί η προσφορά της Παιδείας συνιστά αυτόματα στοιχείο αυτο-υπονόμευσης κάθε εξουσίας, κάθε ελίτ και κάθε πολιτικής δύναμης. Είναι μαθηματικά βέβαιο ότι, προσφέροντας Παιδεία σε μία κοινωνία, μορφώνοντας τα παιδιά της και καλλιεργώντας τους πολίτες της, θέτεις τα θεμέλια και δημιουργείς τις προϋποθέσεις της δικής σου ανατροπής, όσο καλός, όσο στοργικός, όσο φωτισμένος «ηγεμών» και αν υπήρξες, ακόμα και αν οι πολίτες που μόρφωσες σε είχαν επιλέξει με την θέληση τους και με θαυμαστή ομοθυμία, ακόμα και αν σου αναγνωρίζουν την καλή πρόθεση να τους κάνεις καλύτερους μορφώνοντας τους. 
 
Η μόρφωση είναι αυτή που καθιστά έντονη, ξεκάθαρη και επιτακτική την ανάγκη για ανανέωση και διαδοχή αφού με το πέρασμα του χρόνου ο αδυσώπητος κανόνας της ακμής και της παρακμής αποδυναμώνει τους εξουσιάζοντες και η ζωογόνος δύναμη της παιδείας και της γνώσης φέρνει νέες ιδέες και δυνάμεις στο προσκήνιο. Δεν είναι τυχαίο που σε κανένα λογοτεχνικό έργο ή έργο επιστημονικής φαντασίας δεν είναι η γνώση, η εκπαίδευση και η παιδεία στοιχεία διατήρησης της εξουσίας αλλά αντίθετα είναι πάντοτε εργαλεία ανατροπής της. Ο κόσμος δεν εξουσιάζεται με την προσφορά γνώσης και την καλλιέργεια γνώμης και κριτικής σκέψης στον γενικό πληθυσμό. Ο κόσμος εξουσιάζεται μόνο όταν μπορείς να χειριστείς και να ελέγξεις είτε τους φόβους και τις φοβίες του είτε την φυσική και ένστικτη τάση του προς την ευδαιμονία και την ικανοποίηση των ορμών του. Όμως οι φόβοι και οι ορμές δεν συγκατοικούν με την γνώση και την λογική στις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου μας, εντοπίζονται στις πιο «πρωτόγονες», εξελικτικά, περιοχές του. Σε κοινωνικό επίπεδο δε η γνώση και η λογική μας βοηθάνε να κατανοήσουμε και, όπου απαιτείται, να δαμάσουμε τους φόβους και τις παρορμήσεις μας. 
 
Για ιστορικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους, η περίοδος της Χούντας των Συνταγματαρχών συνέπεσε με την διεύρυνση της πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση για τα παιδιά των λιγότερο προνομιούχων. Η Χούντα των Συνταγματαρχών έμαθε καλύτερα από κάθε άλλη δύναμη εξουσίας που πέρασε από αυτόν τον τόπο πόσο επικίνδυνο είναι να μορφώνονται τα παιδιά των πολλών και μη προνομιούχων. Μεταπολιτευτικά και για να φτάσουμε στο ζοφερό σήμερα της πλήρους διάλυσης του εκπαιδευτικού συστήματος και της σχεδόν ανύπαρκτης Παιδείας χρειάστηκε η συντονισμένη αποδομητική συνεισφορά των δυνάμεων εξουσίας σε συνδυασμό με την αγορασμένη συνενοχή του «πνευματικού κόσμου».
 
Στη δύσκολη περίοδο που βρισκόμαστε η έρευνα, η γνώση και η Παιδεία, είναι οι μόνες επενδύσεις που θα μπορούσαν να αποδώσουν σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε να ελπίζουμε σε ανατροπή της καθοδικής πορείας που έχει περιέλθει η οικονομία, η κοινωνία και η χώρα. Για να ελπίζουμε σε μία τέτοια κατεύθυνση θα έπρεπε η οικονομική, πνευματική και πολιτική ελίτ της χώρας να ξεπεράσουν τους φόβους και τις φοβίες τους και να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η ελπίδα αυτή αργοπεθαίνει καθημερινά όσο αντί για Παιδεία οι αντίστοιχες ελίτ λανσάρουν την αφαίμαξη της λιτότητας.
 
Μπορεί να μην υπάρχει σήμερα μια συντεταγμένη πολιτική δύναμη που να εκφράζει με συνέπεια και συνέχεια το δρόμο της «πολιτιστικής επανάστασης» προς την ανάπτυξη, είναι όμως ζήτημα επιβίωσης αυτήν να την δημιουργήσουμε. Μια τέτοια δύναμη θα έχει το τεκμήριο της αλήθειας γιατί προσφέροντας Παιδεία θα έχει θέσει από μόνη της τα θεμέλια της δικής της νομοτελειακής ανατροπής. Μέχρι τότε, «κλύσμα και αφαίμαξη» και ολίγη Παιδεία...
 
Μολιέρου Ο κατά φαντασίαν ασθενής – Κωμωδία (1673). Μετάφρασις Ιωάννου Πολέμη, Εκδότης Ν. Σιδέρης – Αθήνα. Πηγή: Project Gutenberg, http://www.gutenberg.org/ebooks/36944.
 
Mariana Mazzucato, Austerity is not the answer to Europe’s economic woes. Research Europe, 22 March 2012.
http://www.marianamazzucato.com/file_upload/000000000050.pdf